Z położonej nad rzeką Skawinką wsi Lanckorona pochodzi jedna z głównych małopolskich potraw wielkanocnych. To lanckorońska chrzanówka, czyli zupa na bazie świeżo startego chrzanu, wędzonki i kiełbasy. Danie zagęszcza się mąką i kwaśną śmietaną, doprawia czosnkiem i koprem, a następnie podaje z ćwiartowanym jajkiem. W ramach dodatkowej zachęty warto podkreślić, że chrzanówka – ze względu na zawartość siekanego lubczyku – uchodzi w kuluarach za wcale niezły afrodyzjak. Zajadając pobudzającą zupę, będziemy mieć zatem sporo sił na zwiedzanie samej Lanckorony – niewielkiej, lecz obfitującej w historyczne zabytki. Na Górze Lanckorońskiej (wzniesieniu pasma Beskidu Makowskiego) znajdziemy ruiny średniowiecznego zamku, zbudowanego za czasów Kazimierza Wielkiego. To tu miały miejsce XVIII-wieczne walki konfederatów barskich, w tym największa – bitwa pod Lanckoroną – zakończona zwycięstwem wojsk rosyjskich. Ruiny zamku od kilku lat widnieją na liście Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Lanckorona może się także poszczycić pięknym rynkiem – spadzistym, otoczonym drewnianymi domami krytymi gontem.

Mniej znaną od lanckorońskiej chrzanówki, za to rdzennie małopolską potrawą wielkanocną jest tzw. strząska. To zwarta masa z pokrojonych świątecznych wędlin oraz jajek z dodatkiem utartego chrzanu i przypraw. Całość zalewa się roztworem na bazie wody i octu. Strząska przyrządzana jest od lat 20 i 30 XX w. w gminie Żabno, a konkretnie – we wsi Siedliszowice. Stanowi tam główne świąteczne danie, serwowane podczas wielkanocnego śniadania. Często przyrządzana jest także z okazji innych wydarzeń okolicznościowych, np. imienin. Kulinarną wizytę w gminie Żabno można połączyć także z czysto turystycznym wypoczynkiem – np. przeprawą przez rzekę Dunajec. 

Z kolei wędrując na Podhale, zjemy następną wersję wielkanocnej zupy chrzanowej – sodrę, zwaną także chrzonicą, krzonowiną lub święceliną. To tradycyjna jednogarnkowa potrawa góralska, podawana na obiad w Wielką Niedzielę. Zagęszczana kwaśnym mlekiem i śmietaną, zwyczajowo wzbogacana jest jajkiem, skrawkami świątecznych wędlin i białą kiełbasą. Podhale słynie ponadto ze wspaniałej jagnięciny – stąd na wielkanocnym stole liczne potrawy z jej udziałem.

Wielkanocnym hitem Śląska jest natomiast tradycyjna babka majonezowa – pulchna, puszysta i treściwa. Stanowi ciekawe połączenie słodyczy i smaku słonego – obok ekstraktu z wanilii i cukru zawiera bowiem mieszankę mąki pszennej i ziemniaczanej oraz obowiązkowy majonez. W kwestii śląskich ciast świątecznych mamy do wyboru także tradycyjne kołocze (z serem lub makiem) i strucle. Zwyczajowo na Wielkanoc wypieka się buchty, czyli drożdżowe słodkie bułki z nadzieniem lub bez. Z dań ewidentnie słonych należy z kolei wymienić tradycyjny żurek oraz święcelnik, czyli ciasto drożdżowe, zapiekane z kawałkami wędzonych wędlin świątecznych. Na Śląsku Cieszyńskim święcelnik funkcjonuje pod nazwą murzin. To tradycyjny przysmak spożywany m.in. w miejscowości Połomia w powiecie wodzisławskim. Z lokalnych ciekawostek turystycznych warto obejrzeć tamtejszy pomnik przyrody – położoną na terenie XIV-wiecznego cmentarza lipę drobnolistną, której obwód pnia wynosi … 680 cm. 

Mieszkańcy Kaszub na Wielkanoc jedzą gotowaną szynkę oraz zylc, czyli galaretę z siekanych wieprzowych nóżek i włoszczyzny, z dodatkiem głowizny i golonki (w innych regionach Polski świąteczne galarety określa się mianem studzieniny lub trzęsionki). Wielkanocne śniadanie celebrują dodatkowo świąteczną jajecznicą – prażnicą. Może być przygotowywana na rozmaitych dodatkach, np. słoninie czy boczku. Wersja rybna – czyli prażnica na wędzonym węgorzu – od 2006 r. widnieje na rządowej liście potraw tradycyjnych województwa pomorskiego. Kaszuby wabią turystów nie tylko kulinarnymi przysmakami – z okazji świąt wielkanocnych specjalne atrakcje przygotowuje rokrocznie m.in. Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich. W Wielkim Tygodniu można tu podziwiać wystawę: „Od Palmowej Niedzieli do Wielkanocnego Poniedziałku”. Obok świątecznego wystroju chat skansenu, przyjezdnych czeka także uroczyste święcenie wielkanocnego jadła. Z kolei w Starym Polu – dawnej osadzie słowiańskiej, położonej w regionie Żuław Wiślanych – odbywa się cykliczna impreza kulinarna: Pomorski Stół Wielkanocny. To przegląd regionalnych potraw wielkanocnych, przygotowywanych przez lokalne koła gospodyń wiejskich. Zielone Kaszuby są, jak widać, całkiem „apetyczną” opcją świątecznej podróży.

Podlaskim specjałem świątecznym jest czerwony barszcz z kiszonych buraków, a także tradycyjna zalewajka z dodatkiem grzybów. Podczas Wielkanocy mieszkańcy Podlasia zajadają także paschę wielkanocną, czyli deser na bazie twarogu i bakalii, przypominający nieco sernik. To potrawa rdzennie rosyjska, zwykle mająca kształt ściętej piramidy. Może być przyrządzana na dwa sposoby. Wersja „na zimno” powstaje z gotowanego i przetartego sera z dodatkiem śmietany, masła, cukru i żółtka. Paschę „na gorąco” przyrządza się z dodatkiem twarogu lub mleka, które podczas gotowania doprowadza się do wrzenia. Istnieją liczne wersje potrawy – w kuchni rosyjskiej jako dodatków używa się np. czekolady, kandyzowanych owoców, marmolady lub różnych przecierów owocowych. 

Podlaskim wypiekiem wielkanocnym – spożywanym zwłaszcza w rejonie Suwalszczyzny, ale i na Lubelszczyźnie – jest także sękacz. To rdzennie tatarskie ciasto biszkoptowe, z widocznymi w przekroju ciemnymi warstwami. Pieczone jest na specjalnym obrotowym rożnie, stąd powstałe w efekcie obracania charakterystyczne „sęki”. Paschy, sękacza oraz innych regionalnych produktów świątecznych możemy skosztować na którymś z cyklicznych podlaskich jarmarków, np. Jarmarku Wielkanocnym Sztuki Ludowej Podlasia, organizowanym od 1991 r. w Białymstoku.

Wielkanoc na Kujawach tworzą dwie główne potrawy: słodka i słona. Kujawiok to wielkanocna baba drożdżowa, wpisana w 2011 r. na listę produktów tradycyjnych woj. kujawsko-pomorskiego. Jasnożółta, miękka i sprężysta, wypiekana jest w karbowanej formie o stożkowatym kształcie. Z kolei żur kujawski – spożywany na Kujawach od dawien dawna – gotuje się na zakwasie z mąki żytniej. Ten gęsty staropolski przysmak przeniknął także do kuchni innych regionów, gdzie dziś serwowany jest z dodatkiem jajka, białej kiełbasy czy ziemniaków. Żur kujawski to kolejna tradycyjna potrawa, umieszczona w rządowym rejestrze. 

Kuchnia innych regionów Polski także obfituje w smakowite potrawy wielkanocne. W woj. wielkopolskim na świątecznym stole królują mięsiwa – tradycyjną potrawą jest aromatyczna cielęcina z czosnkiem. Z kolei w woj. świętokrzyskim gospodynie przyrządzają nie tylko na Wielkanoc, ale i w okresie Bożego Narodzenia, tzw. dzionie rakowskie – rodzaj kiszki zapiekanej w jelicie wieprzowym lub wołowym. To potrawa wytwarzana od XIX w., wyłącznie na terenie gminy Raków w powiecie kieleckim. Chcąc skosztować wielkanocnej wędliny, warto więc wybrać się w te okolice, położone w malowniczym paśmie Gór Świętokrzyskich. My polecamy wizytę w Rakowie – miejscowości z ciekawą historią, sięgającą czasów reformacji. Raków, założony w 1569 r., stał się główną siedzibą tzw. braci polskich – czyli Arian. Niegdyś znajdowała się tu słynna szkoła ariańska, zamknięta w 1638 r. w ramach akcji kontrreformacyjnej. Dziś można w Rakowie obejrzeć m.in. ostatni dom ariański, kościół reformatów pw. Św. Anny, a także oryginalne renesansowe sklepienia z czasów ariańskich. 

Na zakończenie wielkanocnej przechadzki po polskiej kuchni regionalnej, pozostaje nam tylko jedno: świąteczne życzenia. Życzymy zatem Wielkanocy smacznej i obfitującej w kulinarne wojaże – nawet w najodleglejsze zakątki Polski, a może i świata.