Pierwsza kategoria oznacza tzw. produkty „znanego pochodzenia”, czyli wyroby związane z konkretnym obszarem geograficznym – regionem, miejscem, a w wyjątkowych okolicznościach także krajem wytwarzania. Z kolei produkty tradycyjne klasyfikuje się nie ze względu na miejsce wytwarzania, lecz cechy odróżniające od innych artykułów tego samego typu. Status „tradycyjny” posiada więc produkt odznaczający się specyficznym składem i sposobem produkcji, będący w obiegu od co najmniej 25 lat. Cechą wspólną produktów regionalnych i tradycyjnych jest przede wszystkim wysoka jakość i specyficzne właściwości, a co za tym idzie – ugruntowana renoma.

Renomę – jak wiadomo – chronić trzeba. W przypadku produktów tradycyjnych i regionalnych odpowiadają za to dwie główne instancje: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi na szczeblu krajowym, a poza granicami Polski – Komisja Europejska. W ramach tzw. Wspólnej Polityki Rolnej, czyli unijnego programu zarządzania sektorem rolnictwa, leśnictwa i ogrodnictwa, na terenie Polski wdrożono szereg działań z zakresu ochrony jakości żywności. Obok ogólnokrajowych programów, inicjatyw i certyfikatów, MRiRW prowadzi oficjalną Listę Produktów Tradycyjnych. Rejestr obejmuje wyroby współtworzące dziedzictwo kulturowe wybranych regionów Polski, a także wyróżniające się jakością i tradycją wytwarzania. Na chwilę obecną rządowy rejestr obejmuje łącznie 1002 produkty, z których najwięcej (132) przypada na województwo pomorskie, a najmniej (13) – na województwo lubuskie. 

Niektóre produkty widniejące w rządowym rejestrze są dodatkowo chronione prawem Unii Europejskiej. Unijne regulacje mają przeciwdziałać nieuczciwym praktykom, związanym z podrabianiem i przywłaszczaniem oficjalnych nazw artykułów regionalnych i tradycyjnych. W celu potwierdzenia autentyczności wyrobów, wdrożono specjalny system certyfikowania jakości – ze względu na miejsce pochodzenia, a także tradycyjną recepturę i metody wytwarzania. Tworzą go trzy unijne oznaczenia – „Chroniona Nazwa Pochodzenia” (ChNP), „Chronione Oznaczenie Geograficzne” (ChOG) i „Gwarantowana Tradycyjna Specjalność” (GTS) – z których dwa pierwsze odnoszą się wyłącznie do produktów regionalnych, związanych z miejscem pochodzenia. Poszczególne tytuły przyznawane są przez Komisję Europejską, po uprzednim złożeniu przez producenta oficjalnego wniosku (opiniowanego przez MRiRW, zawierającego szczegółowy opis produktu – z naciskiem na metodę i obszar wytwarzania, a także uzasadnienie wyjątkowych walorów). Zatwierdzone wyroby wpisywane są do unijnego rejestru i od tej pory podlegają ochronie. Obecnie Polska posiada łącznie 36 zarejestrowanych produktów regionalnych i tradycyjnych, we wszystkich trzech typach oznaczeń. Europejskie znaki gwarancji – choć jednakowo ważne w obrębie tzw. polityki jakości artykułów rolno-spożywczych – różnią się m.in. ze względu na kryteria przyznawania. 

Ten typ oznaczenia (w oryginalnym brzmieniu: Protected Designation of Origin, PDO) jest ściśle związany z nazwą regionu, miejsca bądź w kraju, w którym wytwarzany jest produkt objęty unijną ochroną. W momencie wpisania do rejestru nazwa zostaje zastrzeżona dla konkretnego produktu chronionego i nie może być wykorzystywana dla artykułów wytwarzanych gdzie indziej lub w oparciu o inne receptury. Artykuły spożywcze zarejestrowane w tej kategorii spełniają trzy podstawowe warunki: muszą pochodzić z terenu, z którym związana jest zastrzeżona nazwa, proces wytwarzania oraz dystrybucji ma odbywać się na określonym we wniosku rejestracyjnym obszarze, a warunki przyrodnicze i kulturowe tego miejsca powinny wpływać na cechy charakterystyczne danego wyrobu. Innymi słowy: chronioną nazwą pochodzenia jest produkt, którego wszystkie składniki pochodzą z konkretnego obszaru geograficznego i wszystkie fazy produkcji odbywają się na tym terenie. 

Polski rejestr obejmuje 9 produktów, oznaczonych jako Chroniona Nazwa Pochodzenia. Należą do nich: Bryndza Podhalańska, Oscypek, Redykołka, Wiśnia Nadwiślańska, Podkarpacki Miód Spadziowy, Karp Zatorski, Fasola Piękny Jaś z Doliny Dunajca, Fasola Wrzawska oraz Miód z Sejneńszczyzny/Łoździejszczyzny.

Podobnie jak w przypadku Chronionej Nazwy Pochodzenia, oznaczeniem tym (w oryginale: Protected Geographical Indication, PGI) objęte są produkty wytwarzane na obszarze geograficznym określonym we wniosku. Związek pomiędzy danym artykułem spożywczym a regionem pochodzenia nie musi być jednak równie ścisły. Mniej restrykcyjne są także wymogi rejestracyjne – na wspomnianym terenie musi odbywać się co najmniej jeden z trzech etapów obróbki (produkcja, przetwarzanie lub przygotowywanie), a cechy produktu niekoniecznie wiążą się z przyrodniczym lub kulturowym ukształtowaniem danego obszaru. Nadal wymagany jest jednak widoczny związek chronionego artykułu z miejscem pochodzenia. 

Na dzień dzisiejszy zarejestrowano 18 polskich Chronionych Oznaczeń Geograficznych. Należą do nich: kiełbasa lisiecka, wielkopolski ser smażony, miód drahimski, miód kurpiowski, miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, fasola korczyńska, jabłka  grójeckie, jabłka  łąckie, truskawka kaszubska, sucha sechlońska, śliwka szydłowska, andruty  kaliskie, kołacz/kołocz śląski, obwarzanek krakowski, rogal świętomarciński, chleb prądnicki, ser koryciński swojski i jagnięcina podhalańska.

W przeciwieństwie do pozostałych unijnych oznaczeń, Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (w oryginalnym brzmieniu: Traditional Speciality Guaranteed, TSG) nie uwzględnia czynnika geograficznego – produkty objęte tym oznaczeniem mogą być wytwarzane na terenie całej Polski, pod warunkiem spełnienia wymogów rejestracyjnych. Wyroby oceniane są nie pod kątem miejsca pochodzenia, lecz specyficznych właściwości – muszą być wytwarzane na bazie tradycyjnych surowców lub charakteryzować się tradycyjnym składem i metodą wytwarzania. Do rejestru wpisuje się zatem produkty rolne lub artykuły spożywcze, które odznaczają się wysoką jakością i tradycyjnym charakterem, lecz nie są związane z żadnym określonym obszarem geograficznym. W przypadku GTS nie musi ponadto dojść do zastrzeżenia nazwy wyrobu – może być ona stosowana także do produktów niespełniających unijnych wymagań, ale bez możliwości umieszczenia na opakowaniu skrótu i symbolu GTS. Dlatego też obowiązują dwa osobne wnioski rejestracyjne: „z zastrzeżeniem nazwy” i „bez zastrzeżenia nazwy”. Aspektem odróżniającym GTS od dwóch poprzednich oznaczeń jest wreszcie krajowy status prawny – wyroby określone jako Gwarantowana Tradycyjna Specjalność nie podlegają ustawowej ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych. 

W Polsce status Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności posiada 9 produktów: kabanosy, kiełbasa  jałowcowa, kiełbasa myśliwska, olej rydzowy, staropolski miód pitny „półtorak”, staropolski miód pitny „dwójniak”, staropolski miód pitny „trójniak”, staropolski miód pitny „czwórniak” oraz pierekaczewnik.

Produkty regionalne i tradycyjne, promowane na szczeblu rządowym i europejskim, stanowią ważną część polskiego dziedzictwa kulturowego, a tym bardziej – narodowej kuchni. Co więcej – mogą stać się dobrą okazją do podróży po najbardziej urokliwych zakątkach Polski. Turyści-smakosze, złaknieni tradycyjnych i pełnowartościowych specjałów, niewątpliwie mają w czym wybierać. Małopolski Szlak Oscypkowy, Dolina Karpia czy Kurpiowskie Miodobranie aż się proszą o kulinarną wizytę.